Kiedy odwołać darowiznę wobec niewdzięcznego obdarowanego?

Umowa darowizny polega na zobowiązaniu się przez darczyńcę do bezpłatnego spełnienia  świadczenia  kosztem własnego majątku na rzecz obdarowanego. Podstawą umowy jest tutaj chęć dokonania nieodpłatnego świadczenia, darczyńca nie otrzymuje w zamian za swoje świadczenie jakiegokolwiek zwrotnego świadczenia od obdarowanego. Przykładowo świadczenie darczyńcy może polegać zwłaszcza na: przeniesieniu własności nieruchomości, użytkowania wieczystego, spółdzielczego własnościowego prawa do lokalu, przelewie wierzytelności, zwolnieniu z długu, przejęciu długu, zrzeczeniu się ograniczonego prawa rzeczowego, jak służebność lub hipoteka.

Zdarzają się jednak sytuacje, gdy darczyńca z powodu szczególnie nagannego zachowania się obdarowanego decyduje się na odwołanie darowizny. Do tego rodzaju działania darczyńca jest uprawniony w przypadku zaistnienia tzw. rażącej niewdzięczności obdarowanego.

Z przepisów Kodeksu cywilnego wynikają dwie przesłanki odwołania, tj. 1) zaistniała niewdzięczność musi osiągnąć stopień rażący oraz 2) niewdzięczność ma być skierowana wobec darczyńcy. Znaczenie mają jednak tylko te zachowania rażąco niewdzięczne, które miały miejsce po zawarciu umowy darowizny.

Za niewdzięczność obdarowanego uznajemy takie jego zachowanie wobec darczyńcy, które nie daje się pogodzić z nakazem poszanowania osoby, która wyświadczyła darmo innej osobie jakieś dobro.

Należy przy tym wziąć pod uwagę zarówno punkt widzenia samego darczyńcy, jak i perspektywę rozsądnego uczestnika (obserwatora zewnętrznego), gdyż nie powinno opierać się oceny niewdzięczności jedynie na wyobrażeniach darczyńcy, gdyż mogą one być sprzeczne ze zdrowym rozsądkiem. Nie można jednak lekceważyć osobistych stosunków łączących darczyńcę z obdarowanym. Niewdzięczność trzeba uznać za rażącą, gdy oba powyższe warunki łącznie pozwalają uznać zachowanie się obdarowanego wobec darczyńcy za szczególnie naganne. Za przykład rażącej niewdzięczności mogą służyć: ciężkie znieważenie darczyńcy, popełnienie przestępstwa przeciwko mieniu lub osobie darczyńcy, opuszczenie darczyńcy w chorobie, nieuzasadnione zerwanie kontaktów rodzinnych itp. Każdy przypadek musi być oceniony jednak indywidualnie.

Jeśli darczyńca stwierdzi, że rażąca niewdzięczność miała miejsce to pierwszym krokiem jest złożenie przez darczyńcę wobec obdarowanego oświadczenia o odwołaniu darowizny.

Następnie, wskutek złożonego oświadczenia o odwołaniu darowizny, niewdzięczny obdarowany  zobowiązany zostaje do zwrotu jej przedmiotu na podstawie stosowanych wprost przepisów o bezpodstawnym wzbogaceniu. Złożone przez darczyńcę oświadczenie o odwołaniu traktowane jest jednocześnie jako wezwanie niewdzięcznego obdarowanego do wykonania zwrotu. Należy pamiętać, że odwołanie darowizny nie przenosi od razu własności przedmiotu darowizny na darczyńcę, co jest istotne szczególnie w przypadku darowizny nieruchomości. Odwołanie darowizny nieruchomości  powoduje, że obdarowany jest więc zobowiązany do zawarcia z darczyńcą oddzielnej umowy, zgodnie z którą przeniesienie zwrotnie przedmiot darowizny na darczyńcę. W razie odmowy zawarcia takiej umowy darczyńca może dochodzić swego przed sądem, co istotnie komplikuje i wydłuża sprawę. W takim procesie sąd może zbadać zasadność odwołania darowizny.

17.08.2023 r. / Miłosz Kołcz-Otwinowski